Hoogbegaafde leerlingen: zo prikkel je hun nieuwsgierigheid

Vroeg signaleren kan al vanaf hele jonge leeftijd. Hoogbegaafde kinderen hebben vaak al opvallende kenmerken in hun ontwikkeling. Bij jonge kinderen spreken we nog niet van hoogbegaafdheid maar van een ontwikkelingsvoorsprong. Hoe uit zich dit dan precies? Op jonge leeftijd is bij deze kinderen al te herkennen dat ze een erg lange spanningsboog hebben voor onderwerpen die ze interessant vinden. Ze pikken snel nieuwe kennis op en hebben een buitengewone woordenschat en zinsopbouw om mee te communiceren. Tevens zijn ze creatief sterk in het leggen van (causale) verbanden en kunnen ze volledig opgaan in hun nieuwsgierigheid vanwege hun intrinsieke motivatie om complexe onderwerpen te ontdekken.

In het basisonderwijs kun je dit onder andere herkennen aan tekeningen met extreme details of het spreken over ongewone onderwerpen ten opzichte van leeftijdsgenoten. Daarnaast vinden zij vaak niet of nauwelijks aansluiting bij leeftijdsgenootjes. Zij lopen vaak voor in hun sociale - en/of emotionele ontwikkeling ten opzichte van hun leeftijdsgenootjes

Dat een kind hoogbegaafd is betekent niet dat deze ook direct uitzonderlijk presteert. Juist onderpresteren is een veelvoorkomend probleem en een grote uitdaging binnen het onderwijs voor deze leerlingen. Niet naar hun potentie presenteren kan veroorzaakt worden door luiheid (“ik kan het allemaal wel” ) óf het niet goed ontwikkeld hebben van essentiële vaardigheden op jonge leeftijd doordat het aanbod destijds niet toereikend was. Waar jongens regelmatig eerder frustratie tonen wanneer de lesstof niet uitdagend is, passen meisjes zich menigmaal juist beneden hun niveau aan. Met name daarom is het bijvoorbeeld bij meisjes vaak lastig te herkennen of er sprake is van onderpresteren.

Om de potentie van een hoogbegaafd kind tot bloei te laten komen is de invloed van de omgeving vaak doorslaggevend. De ouders, vriendjes maar ook zeker de leerkrachten maken hierin het verschil voor de leerling. Bevinden de leerlingen zich in een rijke leeromgeving waarin zij actief worden uitgedaagd? Kunnen ze in hun omgeving (voor die leeftijd vaak ongewone) nieuwsgierigheid kwijt? Het durven hulp vragen is vaak een uitdaging voor hoogbegaafde kinderen. Zij ervaren hulp vragen vaak als ‘falen’. Als omgeving zorg je voor een vruchtbare basis om hun vaardigheden verder te ontwikkelen door actief te laten zien dat ‘fouten’ maken mag en dat vragen stellen deel van het leerproces is. Dit kun je doen door ook jezelf vragen te stellen en jouw eigen fouten bespreekbaar te maken. 

Eveneens hoogbegaafde kinderen hebben ondersteuning nodig om hun nieuwsgierigheid te kunnen volgen en hun talenten te benutten. Geef jij onderwijs aan een hoogbegaafd kind? Dan zijn dit een aantal tips die je in jouw lesstof kunt verwerken, zodat hun nieuwsgierigheid zal worden geprikkeld:

• Zorg voor verrijking met een hoge moeilijkheidsgraad en open opdrachten waarin ze een beroep kunnen doen op hun creativiteit. Stel vooraf bij voorkeur gezamenlijk met de leerling (autonomie) een doel en succescriteria op om opbrengstgericht te werken. . Te denken valt aan: ‘achter elke zin staat een punt.’ of ‘De gebruikte bronnen zijn genoteerd.’ 
• Geef ze niet alleen uitdagende, maar ook juist nieuwe leerstof. Laat ze kennismaken met onontdekte gebieden waar ze nieuwsgierig naar kunnen zijn. Je kunt de leerlingen ook zelf vrijheid hierin geven. Stel ze bijvoorbeeld de vraag: waar zou jij nog meer van willen weten?
• Stimuleer een onderzoekende houding die aanzet tot actief denken (problem-solving) en het hogere orde denken (analyseren, evalueren en creëren) aanspreekt. Van belang is dat de opdracht complex is. Complexiteit is wat hoogbegaafde kinderen leuk vinden en tevens probleemoplossende vaardigheden mee trainen.